Ecological Engineering en ecologisch ontwerpen gaan een belangrijke rol spelen in de transitie naar een regeneratieve samenleving. De natuur werkt namelijk samen in zichzelf in stand houdende en evoluerende systemen. Wij mensen kunnen daar heel veel van leren.

Crises als gevolg van ons wereldbeeld

We moeten ons als mensheid voorbereiden op steeds meer opstapelende en sneller opvolgende crises: economische crises, de klimaatcrisis, de afnemende biodiversiteit, het opraken van grondstoffen, ongelijkheid in de samenleving, humanitaire crises en politieke crises. Deze crises worden vaak apart van elkaar bekeken én opgelost. Toch komen ze allemaal voort uit dezelfde basis: de manier waarop wij onszelf en de wereld rondom ons beschouwen. De manier waarop wij ons verhouden tot elkaar en tot de natuur weerspiegelt zich namelijk in hoe we de samenleving opbouwen en welke crises zich zullen ontwikkelen. De mens ziet zichzelf vaak als afgescheiden eenheden die moeten vechten voor het bestaan in een wereld van schaarste. Deze visie heeft bepaald hoe wij onze economie en  samenleving inrichten. Vaak zien we niet eens alternatieven, omdat we denken dat dit de enige waarheid is. Maar deze visie is sterk achterhaald.

Als we ons verdiepen in hoe de natuur in elkaar zit, ontstaat een heel ander beeld: alles is met elkaar verbonden in een wereld van overvloed. Maar veel mensen hebben nog de Darwinistische denkwijze: survival of the fittest. Die visie komt al lang niet meer overeen met wat wij weten over hoe de natuur werkt. Feitelijk bestaan ecosystemen namelijk uit netwerken van samenwerkende organismen. Zonder deze samenwerking zouden ecosystemen nooit complexe, zichzelf in stand houdende en evoluerende systemen kunnen zijn. Maar ecosystemen ontwikkelen zich van nature in steeds complexere en rijkere gemeenschappen van samenwerkende organismen. Hierbij ontstaan alsmaar sterkere netwerken van uitwisseling van energie, materialen en informatie. Alles werkt in de natuur dus samen om te overleven!

symbiose in de natuur

De mus of de sprinkhaan…

De crises waar wij voor staan worden nooit opgelost door op dezelfde voet door te gaan. Ze worden namelijk veroorzaakt door de manier waarop wij dingen zien en aanpakken. In een wereld waarin alles met elkaar samenhangt, werkt het niet om een probleem geïsoleerd op te pakken en op te lossen. De oplossing voor het ene probleem beïnvloedt andere deelsystemen. Daardoor kan je ‘oplossing’ nog desastreuzer uitpakken dan het oorspronkelijke probleem. In het communistische China gaf Mao ooit de opdracht om alle mussen uit te roeien, omdat ze snoepten van het graan voor de bevoling. Dagenlang jaagden de gezagsgetrouwe Chinezen op mussen, totdat er niet één meer over was. Mussen weg, probleem opgelost. Maar Mao vergat dat mussen wel een insectje lusten… Binnen korte tijd was de populatie sprinkhanen explosief gegroeid, met kaalgevreten graanvelden tot gevolg.

De crises laten ons zien dat wij anders in de wereld moeten staan en problemen holistischer en systemischer moeten aanpakken. Dit betekent ook dat we moeten inzien dat wij complexe systemen nooit kunnen beheersen en voorspellen. Complexe systemen gedragen zich nu eenmaal per definitie chaotisch en onvoorspelbaar. We moeten leren leven met onzekerheid en continue aanpassing. Precies zoals in de natuur het geval is. We moeten leren dansen met systemen.

dansen met systemen

Hoe past ecologisch ontwerpen in dit plaatje?

We moeten de crises aanpakken door onszelf opnieuw uit te vinden. We moeten inzien dat we onderdeel zijn van het grotere geheel. De mens staat niet los van, maar is op vele vlakken innig verbonden met het globale ecosysteem. Ook individuen en menselijke systemen staan nooit los van elkaar. Bedrijven, instituten en mensen zijn sterk met elkaar verbonden. Een verandering bij de één heeft invloed op vele andere.

Bij het ontwerpen van oplossingen voor problemen kijkt ecologisch ontwerpen verder dan het probleem alleen. Het is een intrinsiek holistische aanpak. Het kijkt naar bestaande én mogelijke relaties met als doel meerdere systemen te laten profiteren van de oplossing. Daarbij wordt nooit een deelsysteem of deelaspect geoptimaliseerd, maar altijd het geheel. Hierbij gaat het om economische, sociale én ecologische systemen. Eén van de doelstellingen hierbij is altijd het toenemen van de biodiversiteit en het herstellen en versterken van ecosystemen en natuurlijke processen. Dit heeft weer een directe, positieve invloed op de menselijke gezondheid en welbevinden. Ecologisch ontwerpen heeft dus als doel het geheel gezond te maken: ecologische, sociale, psychologische en economische interacties. Dr. Orr verwoordt dat uitstekend in dit interview.

Waterzuivering met wilgen

Om een simpel voorbeeld te geven uit mijn eigen praktijk: in het buitengebied moeten komende jaren kilometers drukriolering worden vervangen. Er kan voor veel geld een nieuwe drukriolering worden gelegd met alle technische, energievretende toeters en bellen. Maar er kan ook een lokaal, natuurlijk zuiveringssysteem aangelegd worden. Bijvoorbeeld een zuivering met wilgen. Een nieuwe drukriolering voegt niets toe aan de directe omgeving. Maar een wilgenzuivering zorgt voor meer groen, legt CO2 en nutriënten vast. En het geoogste hout kan bovendien worden gebruikt als brand- of grondstof. Een wilgenzuivering vergroot bovendien de biodiversiteit.

waterzuivering met wilgen

Natuurlijk gaat ecologisch ontwerpen verder dan alleen het ontwerpen van groene waterzuiveringssystemen. Het is een holistische ontwerpvisie waarbij ontwerpprincipes uit de ecologie als basis dienen (biomimicry/ecomimicry). Om ons uit diverse crises te leiden, zal deze ontwerpstrategie van onschatbare waarde blijken. Benieuwd naar meer over biomimicry? Lees dan ook dit blog.

Adrie Otte, februari 2019